Heykel Ve Heykelcilik

[Admin]

Heykel ve Heykelcilik Ağaç tunç taş pişmiş toprak alçı vb. maddelerle insan ve hayvanı üç buutlu (boyutlu) olarak ortaya koyma resimlendirme. “Heykel” kelimesi daha ziyâde vücudunun bütün organları tam yapılan canlılar için kullanılır. İnsan bedeninin bir kısmını ifâde ederse buna “büst” denir. Bu işleri kendisi için sanat hâline getirenlere ise “heykeltraş” adı verilir. Heykel ve heykelciliğin târihçesi: Heykel ve heykelciliğin târihi eski zamanlara kadar uzanır. Dünyânın çeşitli yerlerinde yapılan kazılarda mermer ağaç taş pişmiş toprak mâden vs. gibi çok çeşitli malzemeden yapılmış heykel ve heykelciklere rastlanmaktadır. Bunlar ve diğer heykeller üzerinde yapılan incelemelerden heykellerin büyük bir kısmının çeşitli kavimlerin ilâh olarak tanıdıkları varlıkları tasvir ettikleri bâzılarının kral-kraliçe gibi hükümdâr âilelerini kahramanları ve kahramanlık olaylarını bilim sanat ve sporda meşhur olmuş kimseleri bir kısmının da çeşitli insan ve hayvanları tasvir ettikleri anlaşılmıştır. Târihî araştırmalar ilk heykelin ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı hakkında herhangi bir netîce vermemektedir. Târihi çok eski olduğu bilinen heykel ve heykelciliği bu derece yaygınlaştıran asıl sebeb inançtır. Çeşitli devirlerde yaşamış insanların tapındıkları ve ilâh tanıdıkları şeylerin ağaç taş mâden üzerine işlemeleri ve ibâdetlerini bunlara karşı yapmaları heykel ve heykelciliğe cemiyet hayâtında geniş yer verilmesine yol açmıştır. İslâm dînine âit kaynaklarda ilk heykelin yapılması şöyle anlatılmaktadır: İlk insan ve peygamber olan Âdem aleyhisselâm ve bundan sonra da torunlarından İdrîs aleyhisselâm insanlara peygamber olarak gönderildi. Hepsi de tek yaratıcı olan Allah’a inanmayı ve O’nun emir ve yasaklarına uymayı anlattılar. İdris aleyhisselâmın göğe çıkarılmasından sonra insanlar azdı doğru yoldan ayrıldı. Bu arada hazret-i İdris’in ayrılığına dayanamayanlar onun sûretini (heykelini) yaptılar. Daha sonra çeşitli canlıların heykelleri yapıldı. Zamanla insanlar putlara yâni heykellere tapınmaya başladılar. Aklı ile bir yaratıcının varlığını düşünen ve anlayanlar ona giden yolu kendi başına bulamadı. Bunu önce etrâfında arayarak kendisine en büyük faydası olan güneşi yaratıcı sandı ve ona tapmaya başladı. Sonra büyük tabiat güçlerini fırtınayı ateşi kabaran denizi dağları yırtıcı hayvanları ve benzerlerini gördükçe bunları da yaratıcının yardımcıları sandı. Her biri için bir sembol bir sûret yapmaya kalktı. Bunlardan putlar doğdu. Daha sonra bu putlara heykel adı verildi. Bunların gazâbından zarar vermesinden korkan insanlar onlara kurbân kesti. Her yeni olayla o olayı temsil eden putların miktârı arttı. Eski Yunan Roma Mısır ve Mezopotamya tapınakları Amerika’daki ve Asya’daki ibâdet için yapılan yerler sayıları yüzlere varan bu putlarla dolduruldu. Ayrıca evlere saraylara ve başka yerlere de bunlar konuldu. İslâmiyet insanlara tebliğ edilmeye başlandığı zaman Kâbe’de 360 put (heykel) vardı. İslâmiyetin yayılmasıyla insanlar putlara heykellere tapınmanın ünçlüğünü anlamışlarsa da bugün bile güneşe ve ateşe tapanlar ile inanç ve ibâdetlerine heykelleri karıştıranlar (Budistler Hıristiyanlar bâzı Afrika ve Amerikan yerlileri gibi) vardır. Çünkü insan insanlığın yolunu aydınlatan peygamberler olmadan ve onlara inanmadan her şeyi yaratan tek ve sonsuz Allah’a kendi başına bir türlü ulaşamamaktadır. Heykelcilikte usûl ve teknikler: Heykelci hem çizici hem de uygulayıcıdır. Heykelcilerin bâzıları sâdece ellerine verilen şekilleri ya oyarlar veya dökerler. Heykelcilikte; oyma biçimleme inşâ ve birleştirme döküm bitirme gibi teknikler vardır. Oyma: Heykelci tek parça bir kütleyi istenen düzen içinde şekillendirir. Taş ve ahşap heykelcilikte bu usûl kullanılır. Biçimlendirme: Yoğrulabilir heykel malzemelerinin elle şekillendirilmesi. Bunların maddesi kil balmumu ve alçıdır. Birleştirme: Önceden şekillendirilmiş malzeme ve parçaların usûlüne uygun olarak biraraya getirilmesidir.Birleştirme heykelcilikte kumaş çıta kalas formika cam ip metal borular vb. maddeler kullanılır. Döküm: Serbest heykeller yapılacağı gibi yapılmış heykellerin de kopyaları yapılır. Çeşitli döküm usûlleri vardır. Bitirme işi: Bitmiş heykelleri perdahlama cilâlama boyama ve yaldızlama gibi uygulamaların yapılmasına denir. Günümüzde ve Avrupa’da heykel ve heykelcilik: İnsanların heykellere tapmaya başlamasından sonra heykelcilik bir sanat ve ticâret metaı olmuştur. Yüzyıllarca insanlar her çeşit malzeme ve maddelerden heykeller yapmışlar ve hattâ bunları başkalarına satarak geçimlerini temin etmek yolunu tutmuşlardır. Arkeolojik kazılarda çeşitli yörelerde bol miktarda bulunup müzelere konan heykeller bunu ispatlamaktadır. Bilhassa mermerden yapılan heykeller günümüze kadar sanat özelliklerini korumuşlardır. Avrupa’da başlayan Rönesans hareketi ile heykelcilik ayrı bir önem kazanmış Michelangelo bu devirde yetişen heykeltraşların en meşhuru olmuştur. Bu zamandaki heykellerin yapımı süsleme sanatı ile birlikte gelişmiştir. Ayrıca heykeller şimşir ıhlamur meşe ve ceviz gibi sert ağaçlar oyularak çok çeşitli ölçülerde yapılmıştır. Taştan yapılan heykellerin kırılması çabuk olduğundan eski zamanlardan beri mermer kullanılması daha yaygındır ve daha çok tercih edilmiştir. Zamânımızdaki heykeltraşlar tarafından ekseriyâ mermer bronz tunç gibi kırılma tehlikesi daha az olan ve dayanıklılığı bulunan malzemeler kullanılmaktadır. Bunların ında fildişinden heykel yapmak eskiden olduğu gibi günümüzde de biblo şeklinde devâm etmektedir. Türklerde ve İslâm devletlerinde heykelcilik: Türkeler İslâmiyeti kabûlünden önce dînî bir kutsallık verdikleri şeylerin heykellerini yaparak tapındıkları iddiâ edilmiştir. Fakat bilindiği kadarı ile Türklerde bu sanat heykelcilik şeklinde görülmez. Ancak Orhun Âbidelerine bakıldığında mezar taşlarına insan başı yapıldığı görülür. Bu tapınma değil belki ölüye benzetilerek yapılan bir hâtıra olmalıdır. İslâmiyeti kabûlünden sonra Türklerde ve diğer İslâm devletlerinde putperestliğe yol açan canlılara tapmayı önlemek için heykel yapmak yasaklanmıştır. Çünkü İslâm dîni insanlarla alay edilmesine canlılara tapınılmasına ve gençlerin fuhşa sürüklenmesine evlilerin baştan çıkarılmasına âlet olan canlı resimlerini heykelleri yasak etmiş; canlıların anotomik parçalarının bitkilerin ve her çeşit fizik kimyâ astronomi ve inşâ resimlerini serbest bırakmıştır. İlimde teknikte lâzım olan resimlerin yapılmasını bunlardan fayda elde etmeyi emretmiştir. İslâm dîni her şeyde olduğu gibi resimleri de faydalı ve zararlı olmak üzere ikiye ayırmış faydalı olanlarına da müsâde etmiştir. İslâmiyet güzel sanatlarla uğraşmayı ve onda ilerlemeyi önlememiştir. Sâdece heykelciliği yasaklamıştır. İslâm sanat târihini inceleyenler dünyâda eşine rastlanmayacak sanat şâheserlerinin meydana getirildiğini görmektedirler. Çeşitli İslâm ülkelerinde insan aklına durgunluk verecek kadar güzel ve bugün dahî ziyâret edenlerin karşısında hayret ve hayranlıklarını gizleyemedikleri sanat eserleri mevcuttur. Selçuklularda ve bilhassa Osmanlılarda güzel sanatların her çeşidinde meselâ câmi kervansarayköprü mîmârîsi çini süsleme hat (yazma ve ¤¤¤yinât) vb. çeşitli sanat kollarında hârika eserler vücuda getirilmiştir. Osmanlılar devrinde Sanâyi-i Nefîse Mektebinin açılması ile minyatür ve resimleme sanatına âit bâzı örneklere önem verilmiştir. Günümüz Türkiyesinde ise güzel sanatların her kolunda olduğu gibi heykelcilik dalında da bâzı çalışmalar yapılmaktadır. Üniversite bünyesinde öğretim yapan güzel sanatların heykelcilik bölümünde heykeltraşlar yetiştirilmektedir. Zikir anmak Allah'ı hatırlamak her sözünde ve her işinde O’nun emirlerine uymak yasakladıklarından sakınmak. (Bkz. Tasavvuf) Anma anımsama ezberleme hatırlama. Söylenmesi tavsiye edilen hamd sena ve dua için kullanılan sözler. Bazı alimler zikri insana sevap kazandıran her türlü hareket olarak tarif etmişlerdir. Heykelcilik Canlıları veya eşyayı maden tahta gibi çeşitli malzemeyle temsil etme sanatıdır. Heykelcilik üç boyutlu (yükseklik genişlik derinlik) biçim yaratma sanatıdır. Bu iş kesim biçimleme kalıplama gibi özel tekniklerle hazırlanan çeşitli malzemeyle yapılır. Elde edilen biçimler de değişik tiplerde olur. Kabartmalar düz bir yüzey üzerinde engebeler meydana getirir: bunlar az veya çok çıkıntı yapmalarına göre alçak kabartma veya yüksek kabartma diye adlandırılır. Bir de. tam oyma yani bir kaidenin üstünde duran heykeller vardır. İlk heykeller Milattan önce 35000 ve 8000 yılları arasında ortaya çıkmış kadınlar ve hayvanlar yüzeyden ayrılmış biçimde veya ayrılmadan taşa fildişine kemiğe oyulmuş veya kille biçimlendirilmişti. Heykel sanatının en eski örnekleri Akdeniz kıyısındaki ülkelerde bulunmuştur. Eski Mısır'da heykeller genellikle dinsel bir nitelik taşıyordu: insanların ka'sını (insanın dayanağı olan hayatî güç) ölümden sonra da barındırsın diye firavunlarla hizmetkârlarının (yazıcılar zanaatçılar) heykelleri yapılıyordu bunlara insanın «kopya»sı anlamında «suret» denirdi. Asurlular alçak kabartmalarda savaş sahnelerini'' tasvir etmiş; hayvan sanatını da geliştirerek bize hayalî bir hayvanlar âlemi (insan başlı boğalar kartal başlı aslanlar kanatlı atlar) miras bırakmıştır. Persler ise emaye tuğladan alçak kabartmalar yapmıştır. Eski Yunan heykelciliği kutsallık anlayışının izlerini taşır: delikanlılarla genç kızları ayin duruşlarında tasvir eder. Klasik dönem heykeltıraşları insan vücudunu en güzel biçimleriyle ve hareket halinde tasvir ettiler. M.Ö. IV. yy.da Skopas Praksiteles ve Lysippos insanın tutkularını acılarını ifadeye çalıştılar. Bu gerçekçilik eğilimi Helenistik dönemde daha da önem kazandı. İtalya'da Etrüskler büyük bir gerçekçilik ifade eden heykellerini çok renkli pişmiş topraktan veya bronzdan yaptılar. Romalılara gelince işe Yunan sanatını kopya etmekle başlamışlardı sonra da portrede (pek gerçekçi büstler bıraktılar) ve binalarını kapladıkları tarihsel veya dinsel kabartmalarda kendilerim gösterdiler.Zikir anmak Allah'ı hatırlamak her sözünde ve her işinde O’nun emirlerine uymak yasakladıklarından sakınmak. (Bkz. Tasavvuf) Anma anımsama ezberleme hatırlama. Söylenmesi tavsiye edilen hamd sena ve dua için kullanılan sözler. Bazı alimler zikri insana sevap kazandıran her türlü hareket olarak tarif etmişlerdir. Roman ve Gotik Batıda kısmen büyük istilâlardan ileri gelen bir gerileme döneminden sonra heykelcilik Karolenjler zamanında yeniden canlandı. Fildişi ve madenler en çok kullanılan malzemeydi: doğanın ve insan vücudunun biçimlerini yansıtmağa çalışılıyordu. XI. ve XII. yy.da yani roman sanatı döneminde heykelcilik aslında dinsel olmakla birlikte mimarlığa bağlanmış alın tablalarıyla atkı taşlarıyla sütun başlıklarıyla birleşip kaynaştı. Buna karşılık gotik sanat (XIII. yy.) mimarlıktan kendini kurtardı. O zaman yüzeyden ayrılmış kabartmalar önem kazandı: kilise kapılarını sütun-heykeller süsledi. Bu heykeller giderek doğala yaklaşıyor ve insanı ele alıyordu. İtalya'da Pisano ailesi sonra da Arnolfo di Cambio bu araştırmanın Pisa'da Floransa'da ve Perugia'da öncüleri oldular. Hareket ve İfade Rönesans İtalya'da yeni bir anlayıştan doğdu: insan dünyanın merkezi haline geldi. Artık din dışına çıkan heykelcilik insan vücudunun güzelliğini gözler önüne serdi. Ghiberti Donatello Della Robbia Verrocchio Michelangelo bu sanat dalının en ünlü temsilcileridir. Fransa'da heykel sanatı Michel Colombe Jean Goujon Germain Pilon ile temsil edilmekteydi. Bu akım bütün Avrupa sanatını etkileyecekti. İtalyanlar özellikle Bernini ve Algardi XVII. yy.da barok sanatın öncüleri oldular ve bu tarz ertesi yüzyıl rokoko tarzının aşırılıklarına götürdü. Bir yandan klasikçilik öte yandan barok akım XVIII. yy.da Adam Slodtz ve Lemoyne gibi klasiklerle Bouchardon Pigalle Falconet ve Houdon gibi barokların öncülüğünde çıştı. Öteki Avrupa ülkeleriyle İtalya ve Fransa'nın etkisinde kaldı. XVIII. yy. sonu ve XIX. yy. başlangıcı neoklasikçiliğin bütün Avrupa'ya yayılmasına sahne oldu. En ünlü temsilcileri İtalyan Canova ile Danimarkalı Thorvaldsen'di. Hayal Gücünün Bütün Kaynakları Romantikler de natüralistler de neoklasikçiliğin soğukluğuna karşı bir tür hayata dönüş ile tepki gösterdiler; artık duyguların açığa vurulmasından korkulmuyordu. Rude Barye Daumier Carpeaux sonra da Rodin ve Maillol bu yeni akımın öncüleridir. XX. yy. yetenekler yönünden pek zengindir ve çok yönlü araştırmalara sahne olmuştur. Archipenko Duchamp-Villon Lipchitz Zadkine natüralizmi reddederek eşyayı çözümlediler ve hacimler halinde yeniden kurdular (kübizm). Fütüristler (Boccioni) dinamizmi dile getirdiler. Figüratif heykelcilik (Brancusi Richier Giacometti) soyut sanatla (Pevsner Gabo Arp) birlikte yaşarken kimi zaman belirli sınırların dışına çıktı (Moore). Artık hacimi tasvir etmek yetmiyor. Eserler hava hareketleri (Calder) veya motorlar (Gabo Schöffer) sayesinde hareket kazanıyor. Işık ıyor ses çıkartıyor. Modern sanayinin kaynaklarından yararlanan teknikler de (Cesar'ın Sıkıştırmaları; elektronik akımlar) malzeme de giderek çeşitlilik kazanıyor: sanatçılar (Picasso Oldenburg) günümüzde geleneksel veya modern malzeme kadar sanayi artıkları veya günlük eşyayı da kullanmışlardır. Biçimleme ve Kalıplama Biçimleme heykelciliğin alfabesidir: balmumu veya ıslak toprakla elde bir biçim yapılıp küçük malalar veya taslak kalemleriyle düzeltilir. Kalıp bir eseri çoğaltmaya olanak verir: bir cismin izini veya negatifini almaktan ibarettir sonradan kalıp ¤¤¤¤i görecek ve içine alçı veya eritilmiş maden dökülecektir. Bütün Dünyanın Malı Olan Sanat Afrika sanatı özellikle Benin yöresinde ilgi çekici bronz heykeller vermiştir; Okyanusya tahtadan pişmiş topraktan veya bitki liflerinden maskeler yaratmıştır. Amerika Kıtası'nda Aztekler ve Mayalar taştan ve pişmiş topraktan dev heykeller yapmışlardır; Mohikanlar ve İnkalar özellikle çömlekçilik ve kuyumculuk sanatında ileriydiler. Çin'de Çang Hanedanı zamanında bronzdan ve pişmiş topraktan heykeller yapıldı. Han Hanedanı'nda ise kilden yapılmış günlük kullanma eşyası seramik veya bronz vazoların ı sıra kilden günlük kullanıma yarayan eşyalar yapıldı. Guptalar döneminde (IV.-VI. yy.) doruğuna erişen Hint sanatı Khmer ülkesini Angkor'u hattâ Cava 'yi etkiledi. Malzeme Heykelcinin elinde çeşitli malzeme vardır. Taş (kireçtaşı mermer) tahta fildişi kemik yontulmağa elverişlidir. Kil balmumu alçı yalancı mermer (mermertozu katılmış alçı) alçıyla telden oluşan staff çimento kaba mukavva (kartonpat) biçimlenmeğe veya kalıplanmağa elverişlidir. Madenler eritilir dökülür dövülür kaynatılır üzerlerine bir kazı kalemiyle motifler kazılır veya kaplanır.

[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]